Dind ’adojfigo t’aa bf t’eiyd dinego ’adojf. Nihookaa’ dine’b
go. Binaadqe’ naabi’dojfigo ’ef Naabeeho bi’di’nfigo ndabi’dojf.
’Akohgo t’aa bf t’eiya ’at’qq dine’ego ’adoone’e yee na’ahfdflkid.
Kot’eego bit beehozin k’e nidaazt’i’goo. Jo Naabeeho ’atk’et’ash
go t’aa ’ako, "Ha’at’ffshq’ dine’e nflj?" nfigo na’ahfdflki’. ’fnda
"Ha’at’ffshq’ ba shfnflchffn?" Jo ’ako ’ef ’aadoo ’atk’ef da nidl[[go
bit beehoozjjh. ’Ako ’eidf nlef dadeezt’i’dqq’, hadqq’ la dadeezt’i’
1a dii k’ad ’at’qq ’adoone’e danilfnfgff. Jo kot’eego baa nitsaha
kees. ’Akohgo hani’ bik’ehgogo t’aa beehozin nahalingo ’at’e.
Jo ’ef nlef haa shjj neelqa’ naahaifdqq’, ’ef dff hani’fgffk’ehgo
t’aa dj’f ’at’qq dine’ego ’ef ts’fda ’alqqjj’ Naabeeho daazljj’go baa
hani’. Jo ’akot’eego hani’ bikehgo. Kodqq ’e’e’aah biyaadqq’go
’Asdzaa Nadleehe yits’qadqq’ nakaii t’aa ’atgha deidit’adh, dff
d [l’ dine’e nakaafgff. Jo t’oo t’aa tahodit’ehee baa hani’ danilj
nahalingo, t’oo doo yee ’atkek’edikaah da nahalin. Jo ’ako ndi
dff To Dfch’fi’nii yfgff ’ef t’eiya t’aa ’attso t’aa ’akonf. ’fnda To
’Ahanf daanf, ’fnda Kin Yaa’aanii ’fnda Hashtt’ishnii. ’Ako ’eidf
yfgff t’eiya ts’fda ’alqqjj’ Naabeeho daniljjgo, ’ef ’at’qq dadine’ego
’aadqq’ dah hdiikai ’Asdzqa Nadleehe bits’aqdqq’. ’Aadqq’ nda
kahf dff k’ad kqq Naabeeho keyah yikda’ keehat’fnfj j’ ’anaakai.
Dinetah hoolyeegi nakai. ’Aadoo sh{£ ha’at’eego nidaadeetgo,
’fnda nlef ’atk’idahiideetgoo hda’ahiidlaah nahalingo, ’ako ’aadqq’
’ihidiikaah hazl[(’. ’Ako ’akot’eego bik’ef nidahaazljj’go ’ako ’ef
bik’ehgo dffsh jjjgoo dah naazhjaa’go ’atk’ef danidljjgo k’e da’ahi
di’nf.
Jo ’akonee’ dff To Dfch’fi’nii dah yikahgi ’ef To Dfch’fi’nii la,
Bjjh Bitoonii la, Tsin Sikaadnii do’. T’aa ’akodf. To Dfk’qzhf ’at
do’ t’aa k’e deitnfi ndi, ’fnda Yoo’f do’ t’aa k’e deitnfi ndi t’oo k’e
ts’osfgo, ’akot’eego ’at’e. ’Ako ’ef t’aa ’ahideetnaago ’ahanfda’a
geeh t’oo nahalin.
Naana Kin Yaa’aanii ’ef t’oo t’aa ’fiyisff t’aa ’ahanfgo bik’ef
dooleetii t’aa ’adin. Ha’at’ff shjj Bit’qq’nii wolyee ht’ee’ j inf. J 6
’ef t’eiya bik’ef ht’ee’. ’Ako ’ef Bit’qq’nii dine’e yqq ’ef k’pd ’adin.
Jo ’ako Kin Yaa’aanii t’eiya. Naanatahgo Kin Yaa’aanii dah nqa
naakah ’adaanf ’ef Bit’qhnii nihik’ef daanf. Ndi ’ef ha’afeegoon
shq’ ’adaanf. Jo ’ef Bit’qq’nii ’ef t’aa ’fiyisff t’aa ’akot’eego yaa
dahalni’. Jo ’ef Bit’qq’nii dine’e ’ef k’ad ’adin.
Naana ’akone’ ’ef Tachii’nii. Jo ’ako ’ef ’atdo’ yit k’e ’ahi
di’nfinii, ts’fda ’ahanfgo yit k’e ’ahidi’nfinii t’aa ’adin. T’aa k’e
ts’osfgo dabik’effgff t’aa holqq ndi Naaneesht’ezhf wolye jinf ’ef
Tachii’nii t’aa yit k’e ’ahidi’nf. ’fnda Deeshchii’nii, ’ef do’ t’aa
yit k’e ’ahidi’nfi ndi t’aa ’ahideetnaago t’aa ’aha nfda’ageeh.
Naana ’6kwii ’ef Honaghaahnii. Jo ’ef t’eiya t’aa beehozin
go k’e da’ahidi’nf. To ’Ahanf la, Ta’neeszahnii la, Dzittt’ahnii la,
Hashk’qq Hadzoho do’. Jo ’ako kof’eego ’aaj|’ k’e da’ahidi’nfigo
dah naanashjaa’. fi
’lnda naana kwe’e ’ef dff k’ad Kiis’aanii daats’f danil([go ’ef
Kiis’aaniitahdpq’go hod id i ideel i i daats’f ’adaat’eego Kin Lichfi’nii,
Tt’aashchf’f, ’fnda Tt’fzf Lanf, Deeshchii’nii, Tsenahabitnii, Tsi’naa
jinii. ’Ef ’akot’eego ’aajf k’e naada’ahidi’nfigo dah naa’ahoojih.
Naana ’akone’e ’ef Tsenjfkinf. ’Ef ’atdo’ t’aa Kiis’aanii ’a
daat’ee sha’shin. ’fnda Mq’ii Deeshgiizhnii, ’Ashjjhf, Dibe Lizhinf.
Jo ’ef ’aajf ’akot’eego k’e naada’ahidi’nf.
Naana ’akwii Tabqqha, Haltsoof, To Baazhnf’azhf. To Df
k’qzhf do’ t’aa ’aajf t’aa bfyo k’e naaneft’jj ndi t’oo k’etsosfgi ’at’e
’ef.
Naa’akone’ ’ef To ’Aheedlfinii, Naakaii Dine’e, Tseekeehe,
Nooda’f Dine’e. Jo ’ef ’akot’eego ’aajf dah naanaakah.
Naana Bit’qhnii dah naanaakahgi ’ef Totsohnii la, Lok’aa’
Dine’e, Tse Deeshgiizhnii, Tsetaa’aanii, Ha'shtt’ishnii. Jo kot’ee
la ’aajf.
Kwe’e dff k’ad t’aadoo ’eehozinf t’oo ’ata’ nanideeh nahalinii
’ef Yoo’f, Tt’ogf la, ’fnda Ts’ah Yisk’idnii, Nihoobaanii, Tsezhin
Nidii’aaf wolye jinf. Jo ’ef k’ad ’adaadin. ’fnda Dzit Na’ooditnii
Dine’e, ’ef do’ k’ad ’adaadin. ’Ef doo t’aa ’at’e daholqg da. ’Ako
’eidffgff haajigo shjj ’fiyisff k’e deit’j. Aajj’ k’e deit’j doo hazho’o
beehozin da. Doo hozho holqo da ’ef bee ’at’e. Dff Nihoobaanii
wolyehfgff ’ef nlef Soodzit bit’aahjf t’eiya, ’fnda Ts’ah Yisk’idnii
’aajf t’eiya holq Hoqlk’idjf. so Baazhnf’azhf do’ ’aajf t’eiya holq.
Dzit Na’ooditii Dine’e do’ nt’ee’, jo ’ef ’atdo’ ’adin. Jo ’ako ’ef
Tsezhin Nidii’aaf do’. ’Ef k’ad ’adaadin. T’aa ’ef dff naana ’adaa
dahalni’go dahodideezlijdqf’, bitt’aahdqq’ ’ef dine’e daniidl[ daanf.
T’aa ’ef yik’ehgo ’adaa naadahalni’go ’ef To Litsonii nishtj daanf
Ta’neeszahnii. Kodoogo ’ef Ta’neeszahnii dabi’di’nfigo ’ako ’ef
NAABEEHO AL AA DADSNE’H
BY CHIC SANDOVAL
To -Litsonii nishtj daanf. ’fnda fsenjikinf dabi’di’nfnfgff taa es
Kin Litsonii nishtj daanf. Kwe’e dff ta’ Sef Bee Hooghanii wolyee
go doo ’atk’ef nidljjgoo kodoogo bee beeho’dflzin ndi baa hani’ bi
k’ehgogo ’ef t’aa ’fiyisff ’atk’ef nidljj la. ’Ef dff Kin Lichfi’nii tahgo
dah yikah. ’fnda Dibe Lizhinf yitgo. ’Ako ’ef nlef haadi shjj Sef
Bee Hooghan hoolyeedqq’ ch’fniideel daanf. ’Ako dzqqdi Dinetah
j[’ ’ffdeelgo ’atts’azdelfgff biniinaago shjj ’aheehoohya’. ’Ako tah
jf Kin Lichfi’nii ’at’aah dookaafgff t’oo ’ef yee ’adadeeji’. Lahjf
’ef Kiis’danii dine yitah dahaazdeleqjf, jo ’ef Kiis’aanii danilj bqq
go ’aajf k’e deit’j. ’Ashjjhf dabik’ef. ’fnda Mq’ii Deeshgiizhnii.
’Ako ’ef ’akonaandt’e. T’aa dff k’ad ta’ Tachii’nii daniljjgo t’aa
’ef Bjjh Dine’e nishtj naadadi’nf. ’fnda Nat’oh Dine’e, Ye’ii Di
ne’e. Jo kot’eego t’aa ’at’qq dine’e daniljjgo dahodeezljjdqq’ ba
hani’ bik’ehgogo ’akot’eego yee ’adaa dahalni’. ’Ako ’eiidf dff
k’ad ’atk’ef danidljjgo dah naazhjaa’fgff ’atk’idaa’ hastof, saanii
da ba’atchfnf yee nideinitin, “Dff nik’ef," deitnfigo. Dfidf yfgff
doo baa nfdffdaat da, doo ba nf’dffgeh da," kot’eego yee nida’ahi
nitin ht’ee’. ’Ako ’ffdqa’ ’ef beehozin nahalin. K’adfgff ’ef doo
beehozin da dff da’olta’goo doo ’ana’f yitahgoo nikidadiikai doo
t’aa ’atk’fdahakaahgo k’ad ta’ t’aata’f dine’e daniljjgo t’aa ’ef t’oo
’ahfninadaaske. ’Ako ndi ’atts’qahjf bizaanii bahani’, bahastof
da badahani’ bik’ehgogo t’aa ’at’qq dine’e naadanidljjgo ’at’e.
’Azhaanee’ dff kodi bee beeho’dfizin ndi ’ef yqq t’aa ta’ ha’nfi ndi.
Jo ’ako ’akot’ee la k’ad ’at’qq dine’e ha’nfigo. ’Ako dff ta’ t’aa
’at’e ’ahfnei’nilgogo dff Naabeeho ’at’qq dine’e nilfnfgff dfzdiin
doo ba’aan dfkwff shjj yilt’eego ’at’qq dine’e niljj la Naabeeho.
’fnda kwe’e ’atdo’ ta’ Hweeididqq’ ninada’iis’naadqa’, ’aadqq’
’atdo’ ta’ ’atah ninadahaaskai la. ’Ef ’atdo’ k’ad dine’e daniljjgo
tahgoo daholq. ’Ef Chfshf Dine’e wolye. ’fnda ta’ Naashgalf Di
ne’e nilj. ’Ef nlef Hweeldidi keedahat’jjgo ’aadi dine yiih dahwiiz
le’. ’Ako ’aadqq’ bit ninada’iis’na. ’Ako ’ef dzqqdi ’ef k’ad hada
’iishchjjgo t’aa ta’ ’atyoijj’ ch’eeh ’at’aah nfdadikah nahalingo ’ef
dine’e qishtj daanfi ndi t’aa ’aadoo ba nfnada’ageehgo biniinaa
t’aa bita’agi hidfnfdeeh nahalin. ’Ako k’adgo t’eiya Naashgalf ’ef
t’aa beehozingo tahgo dah yikah. ’fnda Chishf Dine’e tahgo dah
yikah.
’fnda t’aa naabftahgi dff t’aa koq hadqa’anshq’ ta’ nidahaaz
nii’go daats’f k’e daazljj’. Nooda’f da daniljj nt’ee’. Bayoodzin
da daniljj ht’ee’. ’fnda ’Ayahkindqe’ da ta’ Kiis’aanii danilj.
Naasht’ezhfdeq’ da. Jo ’ef kojj’ ha’at’eego shjj dichin da daniljjgo
t’aa ’attsonf yik’ee dine yitahjj’ ch’fheeskai. Jo ’ef do’ ’akqq ta’
dine daniljjgo ’ef t’aa dff ’at’qq dadine’e t’aa yidahidiikai yq§ t’aa
’ef yee ’adadojf. ’Ako ’ef beegogo Tdchii’nii da, t’aa haiida dine’e
niljj shjj, To Dfch’fi’nii da, Kin Yaa’aanii da. ’Ako ts’fda t’aa ’fi
yisff nlef t’aata’f t’aatahadoo hahooljjdii, t’aatahadoo dine siljj’ii
doo ’ef ’at’ee da. Ts’fda t’aa ’at’qq ’ahidahidiikai nahalin. Daa
shjj nfzahdqq’ dfneest’a, ’aadeq’ yikahdqq’ nfda’ahiidlaahgo. La’
t’oo ’ahidahidiikaah, ta’ nida’ahiilniih da bik’ehgo, ta’ t’oo t’aa
bfyo naa’nil da danilj nahalingo ’aadqq’ dahodideezlijdfgff, jo ’ef dff
jjjgoo ’ef dine’e nishtj daanf. Yqqni’ ’ako nayfzhdftkidgo hodideez-
Ijjdqq’ doo hot beehozin da yqqgi ’at’eego hot hodilnih. Jo ’ako
t’ehfgff beegogo doo beehozin da. Dff k’ad Tdchii’nii yfgff ts’fda
t’aata’f Tdchii’nii doo jidoni’ ’at’ee da. ’lnda To Dfch’fi’nii yfgff
do’ ’akot’e. ’fnda Kin Yaa’aanii t’aa ’akot’e. Bit’qhnii t’da ’ako
t’e. ’fnda dff ’anfjaa’ nahalinfgff t’oo ’ahayof bihidiikai ta’ naa’nil
daniljjgo dine nidahaazlji’ii, jo ’ef ’adaat’eego bee doo beehozin
da. Jo ’akonee’ dff Tsi’naajinii yfgff dahalni’go t’aa ’ef naanata'
tsi’naaghaago Dzitghd’atahdeq’ Dzitghq’a yit k’eda’ahidi’nfigo
haa nfdaakahgo ’dkoq ’akee’ dah diiyaago, ’ef t’aa ’aadi ha’fftchj,
haadi shjj Deeshchii’ bikooh hoolyeedi. Jo ’ako ’ef t’aa ’aadi ha’-
fftchfnfgff bf yqqni’ t’ad ’aadi ’adin siljj’. Ba’atchfnf yqq t’eiya ’aa
dqq’ yit halni’ii yik’ehgo dah nfdiikai. "Naabeeho danohtj, dine
danohtj, Tsi’naajinii danohtjj ni’," bi’doo’niidgo ’aadqq’ dah nfdii
kai. Kojj’ dine yitah nakai. Dine yitah nakai nt’ee’go Deeshchii’
Bikoohdqq’ ’adeit’j daanfigo t’aa ’ef bik’ehgo bfzhi’ siljj’. ’Ako ’ef
Deeshchii’nii woosye’ la.
’fnda naana ’Ashjjhf ta’ tahgo dah shijaa’ naadahalni’go Tse
nfjfkinf nihisna, ’Ayahkindoo, ’ako ’aadoo hlefgi yisnaah niidljjgo
Dinetahdi nanihi’deet’eezh. Nihit na’fldee’go ’aadi dd’ak’eh baa
’ahwiilyaqgo ’Ashjjh Deez’a hoolyeegi da’ak’ehgo, ’aadoo nihfzhi’
siljj’. ’Ashjjh Deez’aadoo ’at’eed nihi’doo’niidfgff t’aa ’ef ’Ashjihf.
Naanatahgo ’Ashjjhf naanaakahii ’ef nlef haddqq’ shjj ’Ashjjh ’As
i %
(Page 4 bikaa’gi baa naahani’.)
3